Jak Pani Neumann stała się Panią Nowakowską?

Bardzo często wydaje się nam, że nazwisko może świadczyć o pochodzeniu. Nic bardziej mylnego! Oczywiście jest to pewnego rodzaju wskazówka, ale żeby skupić się na etymologii nazwisk to polecam na początek prześledzić genealogię danej rodziny i dopiero na podstawie formy najstarszych zapisków o tym orzekać. Może się bowiem okazać, że nasi Nowakowscy nie mają nawet polskich korzeni a jeszcze nie tak dawno bo 150 lat temu nazywali się Neumann (Nejman). Oczywiście odpowiedź na takie wątpliwości może przynieść genealogia. Jako przykład takich zmian nazwiska postanowiłem podać przypadek, z którym zetknąłem się wczoraj, przy okazji kończenia indeksu z parafii ewangelickiej w Kowalu. Otóż w roku 1852 zostało zawarte małżeństwo pomiędzy Gotfrydem (Bogusławem) Müller a Dorotą Pauliną Neumann vel Nowakowską, córką Jana Nowakowskiego (ryc. 1)

Rys. 1 Fragment aktu ślubu pomiędzy Gotfrydem Müller a Dorotą Pauliną Neumann vel Nowakowską. (źródło: księgi parafii ewangelickiej w Kowalu w zasobie Archiwum Państwowego we Włocławku)

Jak widać na dołączonym fragmencie to sprawa jest trudna do rozstrzygnięcia co do jej pierwotnego nazwiska. W tym celu trzeba by odnaleźć akt urodzenia z Solca. Możemy się jednak z dużym prawdopodobieństwem domyślać, że chodzi o nazwisko Neumann. Gdyby się przyjrzeć dokładniej temu nazwisku i przeanalizować jego etymologie w języku niemieckim to zobaczymy, że pochodzi ono od słowa oznaczającego nowego przybysza/osadnika. To samo możemy powiedzieć o nazwisku Nowakowski, które pochodzi od słowa „nowy”.

Powstaje oczywiście pytanie: jaka jest historia tej rodziny? Może się okazać, że forma Neumann jest najbardziej pierwotna i posługiwał się nią najstarszy możliwy do ustalenia protoplasta tej rodziny. Oczywiście istnieje także możliwość, że była to rodzina pochodząca np. z Pomorza lub okolic, gdzie choć pierwotnie mogliby się nazywać Nowakami a później Nowakowskimi to z jakiegoś powodu posługiwali się zniemczoną wersją nazwiska, którą ponownie zmienili po przeniesieniu się na teren zaboru rosyjskiego na brzmiącą bardziej swojsko. Oczywiście takich przykładów polonizacji nazwiska można podać bardzo wiele i choć ten przypadek wymagał by dalszych badań, to możliwe że członkowie jej rodziny, którzy pozostali w tej parafii, posługiwali się w późniejszych latach już tylko formą Nowakowski.

Michał Golubiński